‘ग्लोबल वार्मिङ’ भनेको महिला विरुद्धको हिंसा हो

केवल एक सय वर्षमा औद्योगिकीकरण, उपभोक्तावाद, व्यक्तिवाद, ह्रास, लुटपाट र हिंसाले यस ग्रहको इतिहासमा यस अघि कहिल्यै नभएको जलवायुमा परिवर्तन गरिदिएको छ । र, कम औद्योगिकीकरण भएका राष्ट्रहरूले हरितगृह ग्यास उत्सर्जनमा औद्योगिक राष्ट्रहरू जत्तिकै योगदान नगरेको भएपनि दक्षिणी विश्वमा संरचनात्मक रूपमा बहिष्करणमा परेका मानिसहरू, विशेषगरी आदिवासी, अफ्रो–मूलका, आप्रवासी, र सीमान्तकृत सहरी महिला र किशोरीहरुले जलवायु परिवर्तनको प्रभावको असर भोग्नु परिरहेको छ ।

यो वास्तविकताले हामीलाई लैङ्गिक न्यायसँग जटिल रुपमा जोडिएको वातावरणीय र जलवायु न्यायका लागि सङ्घर्ष गर्न आह्वान गर्दछ । गहिरो जरा गाडेको सामाजिक तथा लैङ्गिक असमानताका कारण, ठूला सहरको छेउमा वा ग्रामीण समुदायमा बस्ने महिलाहरू प्रायः पानी र माटोको प्रदूषण, अत्यधिक फोहोर, बाढी, आँधी र हावाहुरी, लामो खडेरी, तातो हावा, पशु प्रजाति र पारिस्थितिकीय प्रणालीको विनाश, नयाँ महामारी र रोगहरुको संक्रमणबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुन्छन् ।

दक्षिणी मेक्सिकोमा महिलाहरूसँग काम गर्ने एउटा इकोफेमिनिस्ट संस्थाका नाताले हामीलाई यसबारे प्रत्यक्ष अनुभव छ । स्थापना भएको बाह्र वर्षमा, Agua y Vida: Mujeres, Derechos y Ambiente (पानी र जीवनः महिला, अधिकार, र वातावरण)संस्थाले ७ लाख भन्दा बढी महिलाहरूलाई उनीहरूको वातावरणीय अधिकारको प्रतिरक्षाका लागि उनीहरूको संघर्षलाई सहयोग पु¥याउन तालिम र जानकारी प्रदान गरेको छ । हामीले यो कार्य कार्यशाला, तालिम, वकालत अभियान, चलचित्र प्रदर्शनी, फोरम र बैठकहरू जस्ता माध्यममार्फत गरेका छौं । लगातार बहिष्करण र मौखिक तथा शारिरीक हिंसाका घटनाका बाबजुद पनि आफ्नो इलाका, पानी, भूमि, बीउ, पुर्खौली ज्ञानको संरक्षणका लागि सङ्गठित महिलाले गरेको कार्यका बारेमा पनि हामीले जनचेतना जगाएका छौं । सामुदायिकस्तरमा महिलाहरूले वातावरणीय र जलवायु न्यायको पक्षमा ठोस प्रयासहरु गरिरहेका छन् ।

दक्षिणी मेक्सिकोमा अवस्थित चियापासमा महिलाहरूले ग्लोबल वार्मिङ (बढ्दो तापक्रम)का बारेमा कुरा गर्दा हामी दैनिक जीवनबारे कुरा गरिरहेका हुन्छौँ । हामीले कार्बन मुल्य निर्धारण वा तापक्रममा आएका भिन्नताहरू गणना गर्ने बारे कुरा गरिरहेका छैनौं । खाद्यान्नको मुल्य बढ्दै गएको; रोगहरू बढ्दै गएको तर औषधिमा पहुँच कम हुँदै गएको; बर्षाले घर र फर्निचरहरु बगाइरहेको; बीउ सकिँदै गएको ; जमिनले उत्पादन दिन छोडेको र पानी झन् झन् प्रदूषित र दुर्लभ हुँदै गइरहेको तथ्यबारे हामी कुरा गरिरहेका छौं । दैनिक जीवन कसरी कठिन हुँदै गइरहेको छ भन्ने बारे हामी कुराकानी गरिरहेका छौं ।

नोभेम्बर २०२० मा चियापासमा एटा आँधी आउँदा माटो पुनस्र्थापना, वृक्षरोपण, जैविक बगैंचा र आफ्नै उपभोगका लागि कुखुरापालन जस्ता कार्यहरु गरिरहेका हामीले साथ दिएका महिला समूहहरू वर्षाका कारण सबैथोक गुमाए ।

त्यसैकारण, जब गैर–गोरा महिलाहरूले ग्लोबल वार्मिङको कुरा गर्छन् हामी बहिष्करण, सीमान्तीकरणसहितको हाम्रो जीवन अनुभव र हाम्रो शरीरमा महसुस गर्ने विभिन्न प्रकारका संरचनात्मक हिंसाका अनुभवहरूको बारेमा कुरा गरिरहेका हुन्छौं । यी शरीर भनेका ५०० बर्ष भन्दा बढी समय निरन्तर लुटिएका उपनिवेशी शासन भोगेका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने शरीरहरु हुन् । यदि कम्पनीहरूले खानी, हाइड्रोकार्बन उत्खनन, सघन कृषि र पशुपालन, र पेट्रोकेमिकल, अटोमोटिभ र पर्यटन उद्योग जस्ता यो ग्रहलाई बढी तातो बनाउने किसिमका गतिविधिहरूमा रोक लगाएनन् भने ग्लोबल वार्मिङलाई १.५ वा २ डिग्री सेलसियसमा सीमित गर्न असम्भव हुनेछ, र त्यसले हामी सबै र हाम्रो ग्रहको लागि विनाशकारी परिणामहरू निम्त्याउनेछ ।

उपनिवेशवाद, जातिवाद र पितृसत्ताको परिणामको रूपमा जलवायु परिवर्तन

चियापासमा अब पानी कहिले पर्छ वा कति मात्रामा पर्छ भन्ने करा हामीलाई थाहा हुँदैन; सुख्खा मौसम कहिले समाप्त हुन्छ वा कति तीव्र वा लामो समय चल्छ भन्ने कुरा हामीलाई थाहा छैन । फलस्वरुप, क्याम्पेसिनस महिला र आदिवासी महिलाहरूलाई अब मकै कहिले रोप्ने भन्ने थाहा छैन, जुन हाम्रो आहारको मुख्य आधार हो ।

खडेरी र बाढीको कारण भएको बाली नोक्सानीले निराशा र भोक निम्त्याउँछ । यसले धेरै घरपरिवारलाई पाम तेल खेती जस्ता उत्खननजन्य परियोजनाका लागि आफ्नो जग्गा बेच्न वा भाडामा लिन बाध्य पार्छ । त्यसको परिणामस्वरूप आउने निराशाले धेरै पुरुषहरूलाई रक्सीको लतमा धकेल्ने काम गर्छ, र त्यसले उनीहरूलाई थप हिंसात्मक बनाउँछ । जनवरीदेखि सेप्टेम्बर २०२१ सम्म, चियापासमा घरेलु हिंसाका २,८७३, बलात्कारका ३६५ र नारी भ्रुणहत्याका ३८ घटनाहरू दर्ता भएका थिए । त्यसका पीडितहरू मध्ये, ४१.९% घरेलु श्रमिकहरू थिए, जसमध्ये धेरै होन्डुरस, ग्वाटेमाला र एल साल्भाडोरबाट आएका आप्रवासी पनि थिए । वातावरणीय विनाश, सैनीकीकरण र हिंसाको परिप्रेक्षमा महिलाहरूले प्रायः बसाइँसराइलाई आफ्नो एकमात्र विकल्पका रूपमा लिने गर्छन् । हाम्रो ‘महिला तथा विशाल परियोजना’ कार्यशालामा सहभागी भएकी एक जना महिलाको भनाई यस्तो थियो ः

कर्पोरेट र/वा सरकारी प्रतिनिधिहरूले ठूला परियोजनाले विकास, प्रगति र रोजगारी ल्याउने वाचा गर्छन् तर त्यो झुठो हो । महिलाहरुले हिंसा बढेको उल्लेख गरेका छन् । हाम्रा श्रीमान्हरूले आफ्नो जागिर गुमाउँदा रक्सी र लागूपदार्थको सहरा लिन्छन् । त्यसपछि हिंसा बढ्छ, पलायन बढ्छ । श्रीमान्हरू टाढा जान्छन्, र आफ्ना श्रीमतीहरूलाई छोराछोरीसहित छोड्छन् । अन्ततः ती महिलाहरू पनि बसाइँ सर्छन् ।

— महिला र विशाल परियोजना ः सामुदायिक उत्थानशिलताको निर्माण विषय कार्यशालको एक सहभागी जुन २०२१

महिलाहरूले यो अवस्थालाई परिवर्तन गर्न सक्छन् र हामीले त्यही नै गरिरहेका छौं

चियापासमा, धेरै महिला समूहहरूले आफ्नो भूमि र क्षेत्रहरू पुनःप्राप्ति र पुनस्र्थापना गर्न काम गरिरहेका छन् । वास्तवमा, उनीहरू स्रोतमा सीमित पहुँच भएका समुदायहरूमा बस्छन् तर वातावरणीय न्यायमा योगदान पु¥याउने ठोस कार्यहरु गर्दैछन् । यसले गर्दा उनीहरु सामाजिक तथा वातावरणीय मुद्दा र द्वन्द्वबाट प्रभावित हुने उच्च जोखिममा हुन्छन् । उनीहरूको शब्दमाः

सरकार र कम्पनीहरुले हामीमाथि ठूला परियोजनाहरू जबरजस्ती लागु गर्न चाहन्छन् र त्यसले हाम्रो जमिन सबै नष्ट भएर जानेछ । उनीहरूले हाम्रो बाली र परम्परागत औषधि पनि नष्ट गर्नेछन् । त्यसैले म प्रतिरक्षामा उत्रेको छु । हाम्रो क्षेत्रमा भएका सबै कुराको हामी रक्षा गरौं ।

— महिला र विशाल परियोजना ः सामुदायिक उत्थानशिलताको निर्माण विषय कार्यशालको एक सहभागी जुन २०२१

त्यसैगरी, उनीहरूको कामले जलवायु न्यायमा योगदान पु¥याउँछ किनभने प्रायः महिलाहरू नै हुन् जसले आफ्नो संगठन र श्रम मार्फत आफ्नो संस्कृतिलाई जीवित राखिरहेका छन् र आफ्नो पुर्खाको ज्ञानको माध्यमबाट आफ्नो भूमिको जैविक विविधतालाई पुनःप्राप्ति गर्दैछन्न् । यसरी, समुदायस्तरका महिलाहरूले जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई कम गर्न मद्दत गरिरहेका छन् । उनीहरूकै शब्दमा, उनीहरूले प्रयोग गर्ने केही अभ्यासहरू देहाय अनुसार छन् ः

स्थानीय स्तरमा, हामी हाम्रो परिवारलाई सहयोग गर्न र स्वस्थकर खानाको लागि कृषि–पर्यावरण र अण्डा उत्पादनसहित कुखुरापालन गरिरहेका छौं । हामी हाम्रो परिवारलाई आपूर्ति गर्ने बालीहरूको व्यवस्थापन गर्न नाइट्रोजन, पोटासियम, फस्फोरस र म्याग्नेसियमका साथै खनिजले भरिपूर्ण हुने वर्र्मीकम्पोस्ट मलको प्रयोग गर्छौं, माटोको पुनस्र्थापना र पोषक तत्वहरू बढाउने कीराहरूबाट प्राप्त जैविक मल प्रयोग गर्दैछौं, र खानेपाी हामी आफैं आपूर्ति गर्दैछौं। हामीले फोहोर र प्रयोग भइसकेको पानी व्यवस्थापन अभ्यासहरू गर्दैछौं । हामी निरन्तर हामी के खान्छौं, र हाम्रा छोराछोरी, हाम्रो परिवार र हाम्रो समुदायलाई के खुवाउनेछौं भन्ने बारे सोचिरहेका छौं । हाम्रा भूमिहरूको रक्षा गर्ने कार्यलाई जारी राख्न सहमति गर्दैछौं र उत्खनन्जन्य अभ्यासहरूविरुद्ध लड्ने अनुभव आदानप्रदान गरिरहेका छौं । यसका अतिरिक्त, हामी हाम्रो भूभागको लागि संघर्ष जारी राख्न र भूमिको अधिकारको लागि लड्न समूह र समुदायहरूसँगको हाम्रो गठबन्धनलाई सुदृढ गर्दैछौं । स्थानीय र क्षेत्रीय रूपमा सफा, स्वस्थ खाना बिक्री गर्न साना कृषि उत्पादकहरूसँग पनि संगठित भएका छौं ।

— खाद्य सार्वभौमिकता, स्वास्थ्य, र क्षेत्रहरूको रक्षाका लागि महिलामा ः मेक्सिकोको दक्षिणपूर्वमा पाम तेल खेती विस्तारको विकल्प बुन्दै विषयक कार्यक्रमका एक सहभागी, मार्च २०२१

यी भनाईहरुले जलवायु निर्णयहरूले स्थानीय महिलाहरूको ज्ञानलाई ध्यानमा राख्दै त्यसलाई एकीकृत गरिनुपर्दछ भनेर कुरा देखाउँछ । स्पष्ट रूपमा भन्नुपर्दाः जबसम्म उत्खननजन्य अभ्यासहरू विद्यमान भएसम्म ग्लोबल वार्मिङ रोकिने छैन । महिलाको भनाइ र उनीहरूको ज्ञानलाई ध्यानमा राख्दै स्थानीय तहमा वातावरणीय र जलवायु न्यायका लागि संगठित भएर लड्यौं भने मात्रै यसलाई रोक्न सकिन्छ । यदि हामीले तापक्रम मापनभन्दा पर र यसको प्रभावका कारण सबैभन्दा बढी पीडा भोग्नेहरूको आँखातर्फ आफ्नो दृष्टिकोण फराकिलो बनायौं भने मात्र यसलाई रोक्न सकिन्छ ।

Agua y Vida: Mujeres, Derechos y Ambiente (पानी र जीवनः महिला, अधिकार, र वातावरण) संस्था एउटा इकोफेमिनिस्ट संस्था हो जसले दक्षिणी मेक्सिकोको चियापास, ओक्साका र टापास्कोमा महिलाहरूसँग काम गर्छ । उनीहरूको उद्देश्य सामाजिक र वातावरणीय न्याय प्रवद्र्धन गर्न महिला मानवअधिकार र पानी, भूमि र आमजनताको अधिकारबीचको अन्तरनिर्भरतालाई सुदृढ पार्ने कार्यक्रमहरुको विकास गर्नु हो । उनीहरूले आफ्नो काम तीन अन्तरसम्बन्धित कार्यक्रमहरू मार्फत गर्छन् ःवातावरणीय अधिकार र न्याय कार्यक्रम, शरीर देखि पृथ्वी इलाका कार्यक्रम, र घरेलु काम तथा हेरचाह कार्यक्रम । उनीहरूले प्रयोग गर्ने रणनीतिमा तालिम, अनुसन्धान, सञ्चार, नेटवर्किङ, र नारीवादी अभियानकार्य हुन् । तपाईं तिनीहरूलाई फेसबुक, ट्विटर र इन्स्टाग्राममा फलो गर्न सक्नुहुन्छ ।