हाम्रो राम्रो जीवनको रक्षा गर्न सङ्घर्ष

आजकल, पानी कहिले बढ्छ र कहिले घट्छ हामीलाई थाहा हुँदैन ।

म मार्सिया मुरा हुँ । मेरो समुदाय भनेको मुरा हुन्, मेरो गाउँ ब्राजिलको रोन्डोनिया राज्यको मडेइरा नदीको नाजारे जिल्लाको मालोक्विनहा हो ।

पछिल्लो पटक नाजारे पुग्दा म दश वर्षको थिएँ । बाढीको मौसम थियो र म मेरा नातेदारहरूसँग पानीमा हाम फाल्दै थिएँ । मलाई यो यात्राको सम्झना म मेरी काकीसँग माछा मार्न गएको थाहा छ र उहाँले पिउनको लागि खोलाको पानी ल्याउनुहुन्थ्यो ; उसले सफा कपडाले हिलो पानीलाई एउटा भाँडोमा छान्नुहुन्थ्यो । म पाँच–दश वर्षको हँदा यी सम्झनाहरू फर्केर हेर्दा मडेरा नदीको पानी पिउनयोग्य थियो । तर, खासगरी जलविद्युतको बाँधका कारण ठूलो बाढी आएपछि जमिनमुनिको पानी दूषित भएपछि त्यो अब सम्भव छैन ।

वृद्ध व्यक्तिहरुका अनुसार पहिला साना छेपारो जस्तो जनावरहरू वर्षको एउटा निश्चित समयमा मात्र देखापर्दथे, जुनसमय पानी उनीहरूमा पुग्न सक्दैनथियो । तर अहिले ध्यान दिन थालेपछि घर र रूखहरूमा टाँसिएको सानो सेतो छेपारोको अण्डासम्म पानी पुग्छ भन्ने कुरा ज्ञात हुन्छ । पानी बढ्ने र ओर्लर्ने बेला चेतावनी दिने चराले अझै पनि गाइरहन्छ, तर पानी बढ्ने र घट्ने कुरा आफ्नो सामान्य समय पछि हुनेगर्छ । त्यसैगरी, वातावरणमा रहेको वनस्पति र जीवजन्तुले बाढी र खडेरी, रोपाईँ र बाली भित्राउने समयलाई संकेत गर्दैनन् । आज यो सबैको निर्धारण जलविद्युत बाँधहरूले गर्दछन् ।

नदीमा हुने यस्ता हस्तक्षेपहरूले स्थानीय समुदाय र आदिवासी इलाकाहरूका लागि धेरै समस्याहरू निम्त्याएको छ, वर्षा पनि फरक भएको छ । नाजारेसँगै, मडेरा नदीको किनारमा रहेका अन्य तटीय समुदाय र गाउँहरू पिउने पानीविहीन छन् । खडेरीको समयमा पानीको संकट देखापर्छ र वर्षायाममा धेरै पानी भए पनि पिउन योग्य हुँदैन । नदी पहिल्याउन पनि कठिन हुनजान्छ किनभने सुख्खा मौसममा नदी धेरै सुख्खा हुन्छ, जसले यस अघि नदेखिएका तटहरू देखा पर्न थाल्छन् ।

सेप्टेम्बरको अन्त्यमा, म मुराका पुर्खाहरूले प्रयोग गरेको पुरानो मार्गबाट अमेजनस राज्यको उरुपेरा सहर गएको थिएँ । म मेरी आमालाई लिन गएको थिएँ, जहाँ मेरो हजुरआमाको पालाको ब्राजिल नट बँगैचालाई उहाँले पुनस्र्थापित गर्दै हुनुहुन्छ । माथिल्लो भागहरूमा र नजिकैको तालको किनारमा पनि धेरै गर्मी थियो, र त्यसपछि त्यहाँ ठूलो वर्षा भयो । यो देखेर मैले आमालाई सोधेँ, “आमा, अगस्ट महिना यतिको गर्र्मी र आँधीको समय होइन न? आमाले जवाफ दिनुभयो, “यो पहिलाको कुरा हो अब बर्षाको समय सेप्टेम्बर महिनामा सरेको छ ।”

यसरी हामीले जलवायु परिवर्तन र बाढी, बेमौसमी आँधी र गर्र्मी ताल र जंगलको माथिल्लो भागमा पनि अनुभव गर्छौं  । हामी सबैलाई थाहा छ कि यो ठूलो मात्रामा आपराधिक आगलागी, वन फँडानी र जलविद्युत बाँधहरूका कारण नदीहरूमाथि हस्तक्षेपको प्रभावको कारण भएको हो । सामान्यतया, आदिवासी जनजातिको पुर्खौली भूमि किसान, काठ व्यापारी, खानी उद्योगी र आगलागीद्वारा निरन्तर घटाइँदैछ र आक्रमण भइरहेको छ; हाम्रो मुरा क्षेत्र राज्यको आधिकारिक नक्सामा अदृश्य बनाइएको छ ।

आदिवासी र वातावरणीय अधिकारकर्मी एल्टन क्रेनाकले भनेझैं हामीले यी नकारात्मक वातावरणीय र जलवायु प्रभावहरूलाई उल्टाउने प्रयास गर्नुपर्छ र संसारको अन्त्यलाई रोक्ने तरिकाहरू खोज्नुपर्छ । यस परिप्रेक्ष्यमा, मुरा सामूहिक अभियानले हाम्रो जीवनलाई विचार नगरी सरकारले थोपरेका विकास परियोजनाहरूको सामना गर्न मडेरा नदीको किनारमा रहेका परम्परागत समुदायहरूलाई सशक्तीकरण गर्ने काम गर्दछ । सरकारले यी आयोजनाहरूले हामीलाई प्रगति दिने भन्छ तर वास्तवमा यसले नदी, माछा र सम्पूर्ण वातावरणको मृत्यु मात्र ल्याउने गर्छ । हाम्रो मुख्य क्रियाकलाप हाम्रो मुरा वक्तव्यमा केन्द्रित छ ः

पोर्टाे वेल्हो नगरपालिक मुरा क्षेत्र हो भनी हामी घोषणा गर्छौं । हामी पुर्खाको स्मृतिको धागो जोडेर हाम्रो आधारलाई बलियो बनाउन काम गर्छौं र हामी आदिवासी स्मृति र मडेरा नदीको इतिहासको पहिचान र पुनर्निर्माणको लागि संघर्ष गर्छौं । चुनौतिहरूका बावजुद हामी आफू जोडिएको सम्पूर्ण वातावरणको रक्षा गर्न कार्यलाई निरन्तरता दिन्छौं, र हाम्रो राम्रो जीवनयापनलाई कायम राख्न संघर्ष पनि गर्छौं ।

हामी हाल मडेइरा नदी पुनःस्थापना गर्दैछौं र यो प्रतिरोधको अग्रपंक्तिमा महिलाहरू छन् । जबसम्म यो मडेरा नदीमा आवाज उठाउन र लड्न मुरा छन्, तबसम्म मुरा प्रतिरोधले निरन्तरता पाउनेछ । होइन भने, विश्वको फोक्सोका रुपमा रहेको हाम्रो अमेजन क्षेत्र धेरै लामो समयसम्म टिक्ने छैन ।

मार्सिया मुरा मडेइरा नदीलाई पुनःस्थापना गरिरहेका व्यक्तिहरूले गठन गरेका मुरा आदिवासी सामूहिक अभियानका तर्फबाट लेख्छिन् । उनीहरूले पोर्टाे वेल्हो र मडेइरा नदीको किनारमा रहेका तटीय समुदायहरूमा मुरा व्यक्तिहरूको पहिचान र पुर्खाहरूको स्मृतिलाई बलियो बनाउने; आदिवासी जीवनशैलीको मान्यताको लागि स्थानीय समुदायसँग मिलेर काम गर्ने; सामाजिक तथा वातावरणीय अधिकारका लागि संघर्षरत क्षेत्रीय र राष्ट्रिय आदिवासी आन्दोलनहरूमा भाग लिने; रचनात्मक र परम्परागत उत्पादनलाई सुदृढ गरी स्थानीय आयआर्जन सुनिश्चित गर्ने; र अमेजन बायोममा सहअस्तित्वमा योगदान गर्ने र जलवायु परिवर्तनसँग लड्ने कार्यहरूलाई प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्य राखेका छन् ।